آموزش استفاده از گیربکس اتوماتیک
آموزش رانندگی با گیربکس های اتوماتیک و تیپ ترونیک
انتشار: 2018-01-20 05:30:00
آخرین بروزرسانی: 2025-05-19 08:37:48
نویسنده : مهندس آرام زرگریان (موشیخ)

محل قرارگیری و شکل دسته دنده در اتومبیل های مختلف می تواند با هم متفاوت باشد ولی بطور کلی سه حالت ممکن است وجود داشته باشد. دسته دنده معمولی اتومات در وسط کنسول ، یک دایره با قابلیت چرخش همراه با دکمه ها و چراغ ها و یا در پشت فرمان شبیه به دسته راهنما. اما کارکرد همه آنها با توجه به مفاهیم P-R-N-D یکی است ، به عنوان مثال در دسته دنده های معمولی برای ورود به حالت پارک باید دسته دنده را جابه جا کنید اما در مرسدس بنز با دسته دنده پشت فرمان حالت پارک یک دکمه روی دسته دنده است.

P (پارک):
انتخاب این دنده شافت خروجی گیربکس را به طور مکانیکی قفل میکند و از حرکت اتومبیل جلوگیری میکند. این عمل توسط یک چرخ دنده که بر روی شافت خروجی گیربکس نصب شده و یک ضامن پارک وارد چرخ دنده شده و شافت خروجی را قفل میکند انجام میشود.

دنده خلاص (N ):
در این صورت نیروی محرکه موتور از چرخ ها توسط گیربکس جدا شده و چرخ ها میتواند آزاد شده از موتور حرکت کنند. این دنده و دنده پارک تنها حالت ها برای استارت زدن موتور میباشد در صورت خاموش شدن موتور در حین حرکت از این حالت برای استارت زدن و روشن شدن مجدد استفاده میشود.و در حین حرکت میبایست اتومبیل در دنده ی دی باشد.

D (درایو) :
این حالت برای رانندگی به جلو و تعویض تمامی دنده ها به طور اتوماتیک استفاده میشود . تا قبل از سال 1995 اتومبیل ها به سه دنده جلو مجهز بودن و سپس دنده چهار و پنج به آن اضافه شد. اتومبیل های امروزی مثل تویوتا کمری ، هیوندا ، کیا ، بی ام و سری 3 و 5 و7 گیربکسهای شش دنده به جلو دارند و حتی بنز های مدل بالا به نوع گیربکسهای هفت دنده جلو مجهز شده اند.

OD (اور درایو) :
این حالت بر روی اتومبیل های با گیربکس های با کنترل الکترونیکی اولیه نصب شد. کلید اور درایو به حالت در جاده و بزرگراه ها و در رانندگی داخل شهری مناسب میباشد. این حالت معمولا با یک دکمه کوچک روی بدنه دسته دنده فعال میشود و در اتومبیل های امروزی به ندرت وجود دارد.

: L2 این حالت ، دنده سنگین اتومبیل های اتوماتیک میباشد که در سراشیبی های طولانی خصوصا در جاده های کوهستانی (مانند جاده کندوان) مورد استفاده میباشد. در این حالت از موتور برای ترمز کردن استفاده میشود، زیرا ترمز کردن مکرر باعث گرم شدن لنت های ترمز میشود و خود گرما عامل کاهش اصطحکاک میشود و در نهایت در دمای بالا ترمز عمل نمیکند . در این حالت ، تعویض دنده تا دنده 2 خلاصه میشود که باعث ترمز موتور میشود در بعضی از مدل ها مثل پراید در حالت L2 اتومبیل با دنده دو آغاز به حرکت میکند. ( همچنین برای رانندگی روی برف و یخ استفاده میشود )
L1: این حالت همانند L2 دنده سنگین میباشد اما در این حالت اتومبیل در دنده یک باقی میماند و برای سرعت های کم مورد استفاده دارد.

تیپ ترونیک:
در اتومبیل های تیپ ترونیک ، گیربکس اتومبیل همان گیربکس اتوماتیک می باشد و تفاوت آن در قسمت دسته دنده و برنامه ها کامپیوتر می باشد به این صورت که در قسمت دست دنده سنسوری وجود دارد که وقتی شما دسته دنده را به حالت تیپ ترونیک می برید این سنسور به کامپیوتر گیربکس اطلاع می دهد که که راننده مایل است خودش تعویض دنده را انجام بدهد و به همین دلیل حرکت دادن دسته دنده به تیپ ترونیک در زمان حرکت امکان پذیر است اما فرمانی که شما توسط حرکت دادن دسته دنده می فرستید از طریق کامپیوتر به گیربکس انتقال می یابد و در صورتی که کامپیوتر متوجه شود که راننده فرمان صحیح را نمی دهند خودش فرمان صحیح را ارسال می کند تا از خرابی و عملکرد نادرست اتومبیل جلوگیری شود برای مثال اگر دنده را راننده عوض نکند و دور موتور به قسمت قرمز (خطرناک ) برای موتور برسد خودش دنده را عوض می کند و یا اگر با دنده چهار توقف کنید خودش دنده را به یک پایین می آورد .
کاربرد اول تیپ ترونیک این است که آپشن رانندگی دنده ای را به راننده می دهد اما کارکرد مهم تر آن مهیا کردن دنده سنگین یا ترمز موتوری برای رانندگی طولانی در سراشیبی است که ترمز کردن مداوم می تواند لنت های ترمز را بیش از حد داغ کند و بالا رفتن دمای لنت ترمزها ضریب اصطکاک را پایین می آورد و این عامل باعث عدم ترمز گرفتن کامل می شود. استفاده از تیپ ترونیک در شهر نیز کاربرد دارد به عنوان مثال در ترافیک های سبک که شما دائما حرکت می کنید و دنده از یک به دو وارد می شود و مجدد باید ترمز و ایست کنید می توانید با ورود به تیپ ترونیک دنده را روی یک یا دو نگه دارید.
در حال حرکت می توان حالت گیربکس را به تیپ ترونیک تغییر داد ، معمولا به حرکت دادن دسته دنده به چپ یا راست وارد حالت تیپ ترونیک می شویم و با جلو و عقب بردن دسته دنده بسمت علامت مثبت و منفی ، دنده را زیاد یا کم می کنیم. در برخی اتومبیل های دکمه های مثبت و منفی در پشت فرمان نیز قرار گرفته اند.
سایر امکانات:
کلید S : یا حالت اسپرت در این حالت کامپیوتر گیربکس برنامه ای را اجرا می کند که باعث می شود دنده های معکوس دیرتر عوض شوند و این عامل باعث افزایش قدرت دنده و تیزرو شدن اتومبیل می شود. این حالت ممکن است بصورت یک دکمه روی کنسول قرار گرفته باشد و یا به عنوان یک حالت جداگانه در دسته دنده در نظر گرفته شده باشد و در برخی اتومبیل ها نیز بطور کل این حالت وجود ندارد.
کلید ستاره * یا آیکون برف : این حالت برای رانندگی در شرایط برف و یخ بوده و باعث می شود حرکت اتومبیل با دنده 2 شروع شود و همچنین با انقال دادن قدرت کمتر به چرخ ها باعث عدم بکسواد و لغزش می گردد . این دکمه معمولا در تمامی گیربکس های اتوماتیک امروزی وجود دارد.
گیربکس های اتوماتیک در اتومبیل های شاسی بلند و آفرود:
اگر اتومبیل شما دارای قابلیت آفرود باشد و یا به بیان دیگر دو دیفرانسیل و حرکت چهار چرخ را داشته باشد. حرکت عادی ماشین مطابق مراحلی است که توضیح داده شد. اما یک دسته دنده دومی هم با اندازه کوچکتر در کنار دسته دنده اصلی قرار دارد که معمولا چهار حالت دارد.
N: خلاص
2H: دو چرخ متحرک با برد بالا: برای حالت عادی رانندگی شهری باید روی این حالت باشد.
4H: چهارچرخ متحرک با برد بالا: برای رانندگی در جاده های یخ زده یا لیز.
4L: چهار چرخ متحرک با برد پایین: رانندگی در سنگلاخ و بالا و پایین رفتن از شیب های زیاد ، رد شدن از رودخانه و حالتی که ممکن است ماشین در گل و لای گیر کرده باشد در این حالت تعویض دنده صورت نمی گیرد و ماشین با دنده سنگین حرکت می کند.
نکات مهم:
1- دنده پارک باعث قفل شدن فقط چرخ هایی می شوند که نیروی موتور به آنها منتقل می شود ، اکثر اتومبیل های رایج در ایران دیفرانسیل جلو هستند و دنده پارک چرخ های جلو را قفل می کند ، بنابراین حتما این دنده را در زمان ایست کامل اتومبیل استفاده کنید در غیر این صورت میتواند باعث خرابی پرهزینه و حتی خرد شدن گیربکس شود. اگرچه وضعیت پارک ، شافت خروجی را قفل میکند و باعث قفل یا ترمز دوچرخ میگردد. به همین دلیل همیشه برای اطمینان ترمز دستی ماشین را بکشید تا چرخ های عقب ماشین نیز ترمز داشته باشد . کمک دیگر ترمز دستی این است که از فشار آمدن به ضامن پارک جلوگیری میکند و همچنین ، در صورت مستهلک بودن (خلاصی زیاد) و یا تنظیم نبودن آن ، احتمال اینکه در زمان استارت زدن و بعد از روشن شدن موتور، گیربکس به دنده عقب بیفتد ، وجود دارد ، که در این صورت نیز ترمز دستی از حرکت اتومبیل جلوگیری میکند.
2- در پشت چراغ قرمز یا توقف های کوتاه اتومبیل را در حال درایو نگه دارید و خلاص نکنید و یا وارد حالت پارک نشوید چون این کار باعث استهلاک گیربکس میشود، در حالت درایو وقتی ترمز را نگه داشتید فقط یک بلبرینگ کوچک درگیر است اما با خروج و ورود مجدد به حالت رانندگی کل گیربکس درگیر می شود.